نگاهی به اجرای استاد شهرام ناظری در کنفرانس بین‌المللی نسل‌کشی کُردهای فیلی در اربیل

موکریان آنلاین | حمیدرضا عاطفی روزنامه‌نگار و عضو هیئت مدیره کانون پژوهشگران موسیقی در یادداشت «دردی برابر با هزار درمان» نگاهی به اجرای استاد شهرام ناظری در کنفرانس بین‌المللی سالگرد نسل‌کشی کُردهای فیلی داشته است.
کنفرانس علمی بین‌المللی به مناسبت چهل و سومین سالگرد نسل‌کشی (Genocide) مردم کردستان تحت عنوان نسل‌کشی کُردهای فیلی عراق با حضور و سخنرانی شخصیت‌های برجسته سیاسی، علمی و فرهنگی اقلیم کردستان و کشورهای مختلف، به همت دانشگاه‌های صلاح‌الدین اربیل، دهوک و سوران و همچنین با اجرای استاد شهرام ناظری شوالیه آواز ایران به همراه گروه موسيقي «سانیار» به سرپرستی فرید الهامی در روزهای ۱۲ تا ۱۵ اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ (۲ تا ۵ می ۲۰۲۳) در تالار «سعد عبدالله» در شهر اربیل پایتخت اقلیم کردستان عراق برگزار شد.
در این کنفرانس علمی، نمایندگان نهادهای مختلف، اساتید دانشگاه، مقامات سیاسی و فرهنگی و همچنین مسئولان بلندپایه کُرد و غیرکُرد حضور داشتند و درباره این فاجعه دردناک سخن گفتند. هر یک از سخنرانان با اشاره به ابعاد نسل‌کشی سبعانه دهه ۸۰ میلادی که با نابودی صدها روستای کردنشین و قتل عام ده‌ها هزار نفر از انسان‌های بیگناه روی داده است، این واقعه سوزناک را تقبیح کردند.
برگزاری چنین برنامه‌هایی که در سطح بین‌الملل برگزار می‌شود؛ تأثیرات شگرف و ماندگاری در روشن کردن اذهان و افکار عمومی مردم جهان دارد و بهترین و مدنی‌ترین روش برای ممانعت از تکرار چنین فجایعی است.
بی‌شک تنها با رشد فرهنگی و اعتلای اندیشه و ارتقای علوم انسانی است که می‌توان به آینده روشن جوامع بشری توأم با آرامش و شکوفایی مردمانش امیدوار بود و این مهم را مسئولان فرهنگی اقلیم کردستان به نیکی دریافته‌اند که هیچ قدرتی بالاتر از قدرت فرهنگ، به مثابه یک زیرساخت اساسی برای رشد و توسعه در همه ارکان مهم حکمرانی چون اقتصاد، سیاست و دیگر علوم اجتماعی نیست.
اما در اثنای برگزاری این کنفرانس ارزشمند، اتفاق مهم و قابل توجه دیگری رخ داد که جای تأمل دارد و آن‌هم اجرای موسیقی کُردی از سوی گروه «سانیار» به سرپرستی فرید الهامی و با صدای بی‌بدیل استاد شهرام ناظری بود.
شهرام ناظری بدون شک، یکی از چهره‌های ماندگار حوزه موسیقی کُردی محسوب شده و قطعا نسبت به تمامی خوانندگان مشهور کُرد در کشورهای ایران، عراق، سوریه و ترکیه؛ دارای ویژگی منحصر به فردی است که از این حیث، بی‌نظیر است.
اشراف به موسیقی سنتی(شهری) ایران، غور، مطالعه و شناخت بالای شعر و ادبیات فارسی و تجربه همکاری با بزرگان و موسیقی‌دانان برجسته ایرانی و تولید آثار و آوازهای ماندگار و جاودانه‌ای که در سطح ملی و فراملی ایران؛ منتشر و تأثیرات شگرفی برجای نهاده است، ناظری را به قله‌ای منیع و رفیع برکشیده که موجب فخر هر ایرانی است و این‌ها همه چون آبشخوری بی‌بدیل، ریشه این نهال ظریف از ملت دیرپای کُرد را پرورانده و بر فراز سپهر آسمان فرهنگ و هنر کردستان نشانده است.
ناظری به لحاظ عیار هنری در هر دو زبان کردی و فارسی آثاری تابناک و به غایت اعلا خلق کرده است و این بزرگترین و ناب‌ترین خصوصیت هنری این هنرمند برجسته‌ دوران ماست.
طبع ظریف و خلاق ناظری در آهنگسازی و ملودی‌پردازی و حتی نوازندگی، یکی دیگر از ویژگی‌های این خواننده پرآوازه است.
جدای از تمامی این خصوصیات هنری که مختصرا به آنها اشاره شد؛ شخصیت هنری ناظری شخصیتی جامع و همه شمول است و با توجه به چند دهه فعالیت فرهنگی و اجتماعی و نظر به ذهن وقاد و طبع نقادی که دارد در تلفیق شعر و موسیقی، نکته‌سنجی‌های بسیار دقیق و ریز، زینت و آراستگی ملودی و تدوین و چیدمان قطعات، تبحری مثال‌زدنی دارد.
نگارنده این سطور، سعادت حضور در برخی همکاری‌های ناظری با آهنگسازان بعضا بنام را از نزدیک داشته و بدین لحاظ، از ابراز نظرات بسیار دقیق و موشکافی‌های استادانه ناظری بخوبی واقف است.
این مقدمه کوتاه برای اشاره به این نکته بود که انتخاب قطعه «شور درد» برای اجرا در یادمان نسل‌کشی کُردهای فیلی با استادی تمام صورت گرفته بود. بر اساس اطلاعات رسیده، برنامه موسیقی کنفرانس به فاصله زمانی اندکی قطعی شده و اجرای چنین قطعه‌ای که از فرط سنخیت و ارتباط، گویا از اساس، برای چنین مناسبتی ساخته و تنظیم شده، قابل تقدیر و ستودنی است. به عبارتی دیگر، انتخاب و اجرای این قطعه، شاهکاری تمام‌عیار به شمار می‌رفت.
قطعه «شور درد» از ساخته‌های شهرام ناظری بر مبنای مقام «مجنونی» است که سال‌ها قبل با تنظیم علیرضا فیض بشی‌پور در آلبوم «آواز اساطیر» در ایران منتشر شده و جالب آن‌که تا کنون هرگز در هیچ کنسرتی در ایران به روی صحنه نرفته است.
متن تأثیرگذار شعر، سروده سید صالح ماهیدشتی که در سوگ عزیز از دست رفته است؛ بسیار زیبا و در واقع واژگان، واژگانی تصویری است. سوختن جان بازمانده‌ای که از ستم ستمگران روزگار، سر به بیابان نهاده و در هجر یار و دیار، فریاد می‌زند، شاید تعبیر ضجه‌ای هنرمندانه، تعبیری دور از ذهن نباشد. آن نوای آسمانی و آن سوزناکی ملودی و آن تنظیم زیبای فرید الهامی و اجرای خارق‌العاده و استادانه شهرام ناظری که در تک‌تک سلول شنوندگان نفوذ می‌کرد؛ تالار «سعد عبدالله» را در سکوتی معنادار فرو برده بود. به قول اهل ادب، امواج موسیقی از بن دندان تا سویدای جان، مخاطبان را در می‌نوردید.
قطعه «شور درد»، درد فاجعه نسل‌کشی کُردها را بعد از ۳۵ سال در وجود تک‌تک مخاطبان زنده کرد و چنان شوری برافکند که در وصف نگنجد.

در بخش دیگری از اجرای موسیقی در این کنفرانس، گروه موسیقی «سانیار» بدون حضور استاد ناظری به اجرای موسیقی سوگ، مختص به مراسم کردان فیلی پرداخت. شعر زیبای «بهروز طاهری» و تلفیق آواهای چند هزار ساله هوره و مور، چنان با ظرافت و تبحر در هم تنیده شده بود که برای لحظاتی نفس همگان در سینه حبس شد. پخش تصاویر آرشیوی ژینوساید فیلی ـ برگرفته از مجموعه خصوصی پژوهشگر کُرد خانم عدالت عمر ـ که توسط فرید الهامی مونتاژ شده بود، هر چه بیشتر، ابعاد درد و غمِ نسل‌کشی فیلی‌ها را برای مخاطبین خارجی به تصویر کشید.

قطعا اجرای این موسیقی در این کنفرانس، نقطه عطف ارزشمندی برای همه دست‌اندرکاران برگزاری مراسم بود و باید از تک‌تک اعضای گروه «سانیار» و سرپرست خوش ذوق و پرتلاشش، فرید الهامی و دیگر مسئولان فرهنگی این برنامه، سپاسگزاری کرد.

اعضای گروه موسیقی «سانیار» در کنفرانس بین‌المللی سالگرد نسل‌کشی کُردهای فیلی عراق عبارت بودند از: فرید الهامی سرپرست گروه، خواننده و نوازنده تنبور، صابر نظرگاهی نوازنده دیوان، فرنود الهامی نوازنده تنبور، امین حیدری نوازنده عود، احسان عبدی‌پور نوازنده کمانچه و سرنا، نبیل یوسف شریداوی نوازنده دف، سپهر ذوالنوری نوازنده تنبور، سعید امامی نوازنده سازهای کوبه‌ای، غزاله شیرازی نوازنده ویلنسل، صبا محمدی آواز، سروناز عاطفی نوازنده تنبور و دیانا مرادی نوازنده تنبور.