طراحی افق‌های تازه در روابط با اقلیم کردستان عراق

به گزارش مکریان بوکان آنلاین؛ بر اساس برآوردهای موجود، شیعیان اکثریت بیش از ۶۰درصدی جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند. ایران با همه طوایف و گروه‌های زبانی و مذهبی در عراق امروز دارای پیوندهای فرهنگی، تمدنی و تاریخی است. بخشی از این جریان‌ها، کردهای عراق هستند که افزون بر اشتراک تمدنی، فرهنگی و اسطوره‌ای و زبانی و اجتماعی گسترده میان کردهای عراق با ایرانیان، در تاریخ معاصر نیز بسیاری از احزاب و جریان‌های سیاسی کُرد روابط مستحکمی با ایران داشته‌اند. از آن جمله‌اند شیخ محمود برزنجی یا ملامصطفی بارزانی در دهه‌های پیش از انقلاب و گروه‌ها و شخصیت‌های کرد عراقی پس از پیروزی انقلاب.

۱- در آستانه وقوع انقلاب اسلامی در ایران صدها هزار نفر از شهروندان کُرد عراقی در گوشه و کنار ایران زندگی می‌کردند. این جمعیت بزرگ مهاجر و میهمان در همه شهرهای شمالی و شمال شرقی و مرکزی و جنوبی کشور از شیراز تا مشهد، انزلی، ابهر، کاشان، اصفهان، کرج و شهریار مستقر بودند. با وقوع انقلاب دو گروه مستقر سیاسی در ایران یعنی قیاده موقت به رهبری آقای مسعود بارزانی و آقای ادریس بارزانی و نیز اتحادیه میهنی کردستان عراق به رهبری آقای جلال طالبانی فعالیت‌های خود را از سر گرفتند. سلسله رویدادهای پس از انقلاب در استان‌های غربی در استان‌های آذربایجان‌ غربی و کردستان موجی از بی‌ثباتی و درگیری خونین در پی داشت. در این درگیری‌ها ابتدا قیاده وقت به رهبری آقای مسعود بارزانی در کنار دولت موقت و دیگر دولت‌های مستقر پس از انقلاب سهمی در تأمین امنیت مناطق غربی کشور داشت و در این راه هزینه‌هایی نیز  متقبل شد.

۲-   در دوره جنگ تحمیلی نیز از ابتدای جنگ گروه‌های کُرد عراقی در کنار نیروهای ایرانی علیه ارتش دولت بعث حاکم بر عراق جنگیدند. ابتدا نیروهای تحت فرمان آقایان ادریس و مسعود بارزانی و در میانه جنگ اتحادیه میهنی کردستان عراق به رهبری آقای طالبانی در مناطق جنگی غرب کشور در عملیات‌های مشترک با نیروهای ایرانی مشارکت داشتند. در اواخر دوره جنگ با وجود رقابت گروه‌های کُرد عراقی با یکدیگر، با پشتیبانی ایران جبهه متحد نیروهای کردستانی متشکل از اپوزیسیون کُرد عراقی تشکیل شد.

۳- با اتمام جنگ و سپس آغاز جنگ خلیج فارس یعنی حمله عراق به کویت در سال ۱۳۶۹ و تشکیل دولت منطقه‌ای اقلیم کردستان عراق روابط ایران با دو حزب اصلی کردستان عراق یعنی اتحادیه میهنی و حزب دموکرات کردستان عراق وارد مرحله تازه‌ای شد. شرایط جدید موجب شد تا روابط ایران با اتحادیه میهنی مستقر در استان سلیمانیه نزدیک‌تر و روابط با حزب دموکرات کردستان عراق با مسائلی روبه‌رو شود. هرچند ایران مانع از برهم‌خوردن تعادل و توازن میان احزاب اصلی در کردستان عراق شد. تشکیل دولت اقلیم و سپس در سال ۲۰۰۳ تشکیل دولت جدید عراق و نقش احزاب کُرد عراقی در ساختار سیاسی عراق پس از صدام موجب شد تا افزون بر مسائل کردستان عراق، به نقش احزاب کُرد عراقی در ساختار سیاسی عراق نیز توجه شود.

۴- روابط ایران با دولت منطقه‌ای اقلیم کردستان عراق که در شرایط موجود برآمده از حزب دموکرات کردستان عراق است، در سال‌های گذشته با مسائلی دست‌به‌گریبان بوده است. حزب دموکرات کردستان و برخی دیگر از نیروهای سیاسی در کردستان عراق در تبلیغات رسانه‌ای و تحلیلی خود ایران را عامل اصلی یا حداقل یکی از عوامل اصلی (در کنار ترکیه) شکست همه‌پرسی برای استقلال اقلیم کردستان عراق در مهر ۱۳۹۶ می‌دانند. در ایران نیز برخی از نهادها و جریان‌ها رویکرد حزب دموکرات کردستان عراق نسبت به ایران را دوستانه تلقی نمی‌کنند؛ ازجمله بر این باورند که این جریان با اسرائیل دارای ارتباط است و افزون بر آن با حمایت مالی و لجستیک گسترده به گروه‌های ایرانی مسلح در اقلیم کردستان عراق یاری می‌رساند. این گروه می‌گویند در میان همسایگان ایران تنها در اقلیم کردستان عراق است که نیروهای مسلح دارای کمپ هستند، یارگیری می‌کنند و نیروی مسلح آموزش می‌دهند و این نیروهای مسلح گاه در درون ایران نیز اقدام به فعالیت مسلحانه و ترور می‌کنند و از این نظر این وضعیت را غیرقابل‌قبول می‌دانند. حملات موشکی به مقر یکی از شعبه‌های حزب دموکرات کردستان ایران و نیز حمله موشکی به یک مکان که ایران آنجا را مقر نیروهای اسرائیلی در اربیل می‌دانست، بخشی از مختصات روابط دو طرف را نمایان می‌کند. درحالی‌که رهبران حزب دموکرات کردستان عراق و مسئولان دولتی در اقلیم کردستان عراق هرگونه حضور نیروهای اسرائیلی در این مکان را به‌شدت تکذیب کرده‌اند. در این شرایط روابط اقتصادی ایران با اقلیم کردستان هم با برخی مسائل دست‌به‌گریبان است که مانع توسعه قابل قبول روابط شده است.

۵- رهبران اقلیم کردستان عراق از‌جمله آقای مسعود بارزانی و آقای نچیروان بارزانی و نیز رهبران اتحادیه میهنی بارها بر عزم خود برای توسعه روابط میان دو طرف تأکید کرده‌اند. مسئولان ایرانی نیز در این زمینه بارها آمادگی خود را برای رفع موانع پیش‌روی توسعه روابط مورد تأکید قرار داده‌اند. این در حالی است که عراق در ماه‌های گذشته با شرایط پیچیده‌ای دست‌به‌گریبان بوده و ممکن است استمرار این شرایط با پیامدهای پیش‌بینی‌نشده و نگران‌کننده‌ای روبه‌رو شود. در این وضعیت بازبینی و طراحی افق نو در روابط ایران با دولت عراق و دولت اقلیم کردستان عراق می‌تواند به برطرف‌شدن برخی سوءتفاهم‌ها و تقویت روابط طرفین منجر شود. رفع سوء‌تفاهم‌های موجود در روابط طرفین نیازمند بازبینی اساسی و انتقادی مبتنی بر دانش و مطالعات کارشناسی در رویکردها و استفاده از ابزارهای دیپلماتیک به صورت جدی است. امید است این بازبینی انتقادی با هدف رفع سوءتفاهم‌ها و طراحی افق‌های نو به تقویت روابط دو طرف منجر شود و توازن به روابط ایران با گروه‌های متنوع عراقی بازگردد.